Tegoroczne Zachodniopomorskie Dni Dziedzictwa odbywają się pod hasłem Korowód pokoleń, nawiązującym, m.in. do osiągnięć ludzi, którzy przybyli do Szczecina po II wojnie światowej i podjęli się trudu odbudowy zniszczonego w wyniku działań zbrojnych miasta.
Z tej okazji Dział Etnografii Pomorza MNS ma przyjemność przypomnieć osobę kapitana Kazimierza Haski – kojarzonego przede wszystkim ze swojej działalności na polu żeglarskim, niemniej zasłużonego również dla kultury i dziedzictwa regionu, wieloletniego pracownika naszego muzeum.
Kazimierz Haska urodził się 12 stycznia 1912 roku w Poznaniu. Wychowywany był w rodzinie związanej z morzem, w duchu patriotyzmu i poszanowania etosu pracy. Sam na całe życie związał się z żeglarstwem – sportem wymagającym silnego charakteru, wytrwałości, zorganizowania i pracowitości. Swoją przygodę ze skautingiem wodnym rozpoczął w latach dwudziestych. W 1923 roku wstąpił do 17. Poznańskiej Drużyny Harcerskiej im. Jana Kilińskiego, która w 1925 roku zmieniła nazwę na: Harcerska Drużyna „Wilków Morskich”, i zapisała się w historii jako kolebka żeglarstwa wielkopolskiego. W 1932 roku uczestniczył w międzynarodowym zlocie skautów wodnych na jeziorze Garczyńskim. W latach 1936–1939 odbywał rejsy szkoleniowe na żaglowcu ZHP „Zawisza Czarny” pod dowództwem pioniera polskiego żeglarstwa, generała Mariusza Zaruskiego. W ostatnich latach przed wybuchem II wojny światowej pełnił funkcję kapitana Harcerskiego Ośrodka Żeglarskiego w Kiekrzu pod Poznaniem, był również instruktorem na kursach żeglarskich.
W sierpniu 1939 roku, w obliczu zbliżającej się wojny, Haska wcielony został do wojska. Walczył w kampanii wrześniowej w szeregach 57. pułku piechoty Armii Poznań, brał udział w walkach nad Bzurą i w Puszczy Kampinoskiej, przedzierał się ze swoim oddziałem do walczącej stolicy. Po rozbiciu pułku udało mu się uniknąć zesłania do obozu jenieckiego. Okupację spędził w Poznaniu, pracując najpierw w fabryce zbrojeniowej Heeres Zeugamt, później jako rzeźbiarz w zakładzie kamieniarskim Jana Marii Jakóba. W czasie wojny stracił cały swój majątek, zarówno rodzinny dom na Chwaliszewie, jak i mieszkanie w Alejach Marcinkowskiego. Przyczyniło się to do podjęcia przez niego decyzji o wyjeździe z Poznania. Kierując się swoją pasją do żeglarstwa, zdecydował osiedlić się na stałe w Szczecie, który uznał za najlepsze miejsce do uprawiania sportów wodnych. Do miasta dotarł 15 lipca 1945 roku, we wrześniu dołączyły do niego żona i córka.
Pomimo trudności, z jakimi zmagał się mocno zniszczony w wyniku działań wojennych Szczecin, na początku sierpnia 1945 roku w mieście udało się otworzyć oddział Ligi Morskiej i działającą w ramach niego Sekcję Żeglarską, której Haska został przewodniczącym. Ze struktur organizacji wyłonił się następnie Jacht Klub Ligi Morskiej „Gryf” – pierwszy klub żeglarski na Pomorzu Zachodnim, prowadzący aktywną działalność szkoleniową i organizacyjną. Kapitan Haska pełnił w nim funkcję wicekomandora i kapitana sportowego. Z jego inicjatywy i przy jego współpracy klub zorganizował wiele imprez żeglarskich, m.in. pierwsze w polskim Szczecinie wewnątrzklubowe regaty żeglarskie (w 1948 roku) oraz najstarsze w Polsce, rozgrywane od 1949 roku do dnia dzisiejszego międzyklubowe Regaty Jesienne o Błękitną Wstęgę Jeziora Dąbskiego.
Na początku lat 50., po rozwiązaniu przez komunistyczne władze JKLM „Gryf” i Ligi Morskiej, Haska przeszedł do Akademickiego Związku Sportowego. W 1952 roku objął stanowisko przewodniczącego Sekcji Żeglarskiej przy Wojewódzkim Komitecie Kultury Fizycznej, sprawował je do roku 1953. W latach 1957–1964 był prezesem Okręgowego Związku Żeglarskiego w Szczecinie. Pełniąc tę funkcję, zorganizował Międzynarodowe Regaty o Puchar „Gryfa Pomorskiego”. Impreza pod patronatem Przewodniczącego Prezydium WRN w Szczecinie była znaczącym wydarzeniem i otworzyła nowy rozdział w historii polskiego żeglarstwa. Począwszy od 1958 roku, rokrocznie gromadziła rzeszę żeglarzy z Polski, NRD, RFN, Węgier, Czechosłowacji i ZSRR.
Na przełomie 1958 i 1959 roku, dzięki staraniom Haski, zarząd Polskiego Związku Żeglarskiego podjął uchwałę o powołaniu Centralnego Ośrodka Żeglarskiego w Trzebieży, będącego bazą szkoleniową oraz miejscem treningów regatowych.
Od samego początku pobytu w Szczecinie Haska zaangażował się w poszukiwanie i gromadzenie sprzętu żeglarskiego. Z jego inicjatywy wydobyto i wyremontowano wiele kadłubów poniemieckich łodzi. Bazując na swoich przedwojennym doświadczeniu ze skautingu wodnego, angażował się również w organizację kursów żeglarskich. Pierwszy z nich odbył się już w sierpniu 1945 roku. Idee żeglarskie starał się upowszechniać szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Dzięki jego staraniom udało się doprowadzić do rozpoczęcia budowy młodzieżowych jednostek klasy cadet i optymist. Wychował kilka pokoleń żeglarzy.
W parze z sukcesami na polu organizacyjnym i wychowawczym szły sukcesy sportowe. Haska pozostawał aktywnym żeglarzem, przez lata należał czołówki zawodników regionu. Posiadał uprawnienia jachtowego kapitana żeglugi wielkiej i kapitana motorowodnego żeglugi wielkiej. W czasie swojej sportowej kariery zdobywał czołowe lokaty zarówno w regatach śródlądowych, jak i pełnomorskich. Jednym z większych jego sukcesów było zdobycie w 1960 roku I miejsca w Międzynarodowych Regatach „Gryfa Pomorskiego”.
Jego aktywność sportowa ściśle wiązała się z działalnością sędziowską. Był jednym z najstarszych powojennych sędziów Polskiego Związku Żeglarskiego, od 1952 roku posiadał uprawnienia sędziego klasy państwowej. Za swoją działalność instruktorską i społeczną został uhonorowany licznymi wyróżnieniami i wpisany do Księgi Zasłużonych dla miasta Szczecina.
Równolegle do pasji żeglarskiej Haska rozwijał swoje umiejętności artystyczne. W latach 1927–1931 odbył praktykę w zawodzie rzeźbiarza, w 1933 roku ukończył Państwową Szkołę Sztuki Zdobniczej i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu na Wydziale Rzeźby, Brązownictwa i Jubilerstwa. Przed wojną utrzymywał się z twórczości plastycznej. W czasie okupacji większość jego prac uległa zniszczeniu, po przyjeździe do Szczecina kontynuował działalność artystyczną.
W swoich pracach Haska często sięgał po tematy związane z życiem. Wykonywał przede wszystkim realistyczne rzeźby postaci ludzkich. Przykładem może być znajdująca się w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie, powstała w 1951 roku „Żniwiarka” – niewielka drewniana rzeźba, przedstawiająca uśmiechniętą kobietę ze snopkiem zboża w rękach. Obok rzeźbiarstwa dużo czasu poświęcał medalierstwu, wykonywał również foldery, plakaty, proporczyki, tablice pamiątkowe.
Począwszy od udziału w II Wystawie Członków Związku Polskich Artystów Plastyków w 1946 roku, swoje prace pokazywał na wystawach okręgowych. Od 1947 roku należał do Związku Polskich Artystów Plastyków.
Oprócz wielu zasług dla żeglarstwa i pracy na polu artystycznym Kazimierz Haska wniósł także nieoceniony wkład dla szczecińskiego muzealnictwa. Zaraz po przybyciu do miasta aktywnie włączył się w działania związane z zabezpieczaniem poniemieckich zbiorów oraz budynków muzealnych (przy Wałach Chrobrego i ul. Staromłyńskiej). Wraz z Lechem Krzekotowskim – pierwszym dyrektorem – współtworzył Muzeum Miejskie (obecnie Muzeum Narodowe w Szczecinie). We wrześniu 1945 roku objął stanowisko kierownika administracyjnego tej instytucji. Poza czynnościami administracyjnymi wykonywał też inne niezbędne prace. Inwentaryzował i fotografował zbiory, przeprowadzał najpilniejsze zabiegi konserwatorskie, pracował fizycznie przy usuwaniu zniszczeń, nadzorował remonty. Brał udział w odkryciu krypty grobowej w Zamku Książąt Pomorskich, uczestniczył w ekspedycjach na terenie województwa, których efektem było pozyskanie dla muzeum ocalałych dzieł sztuki, przeważnie sakralnej, oraz przedmiotów o dużej wartości historycznej i kulturowej. W 1949 roku współtworzył pierwszą, otwartą z okazji Dni Morza wystawę morską.
Z Działu Administracji, na własną prośbę, Haska przeniósł się do Działu Morskiego, w którym w pełni mógł wykorzystać swoją wiedzę i pasję marynistyczną. Był zwolennikiem przekształcenia działu w samodzielne Muzeum Morskie, które widział jako prężnie działający ośrodek szeroko pojętej edukacji morskiej. Idea ta nigdy jednak nie została zrealizowana.
W latach 1952–1953 pracował przy realizacji ekspozycji stałej dotyczącej rybołówstwa i biologii morza. Na potrzeby działu wykorzystywał swoje umiejętności plastyczne, tworząc makiety i modele. Spod jego ręki wyszła m.in. makieta twierdzy śródziemnomorskiej i mapa polskich osiedli rybackich nad Bałtykiem. Dzięki jego staraniom ówczesny dyrektor, Władysław Filipowiak, wyraził zgodę na gromadzenie w muzeum na dużą skalę modeli jachtów. Zbiory wzbogaciły się dzięki temu zarówno o modele małych jednostek szkoleniowych, jak i dużych jachtów pełnomorskich. Haska osobiście nadzorował i odbierał zlecone przez muzeum prace w tym zakresie. Pod jego okiem powstawał m.in. model jachtu typu Conrad II wydobytego na początku lat 50. z dna rzeki Dziwnej, wykonany przez Włodzimierza Pelczarskiego.
W 1965 roku Kazimierz Haska współorganizował Muzeum Miasta Szczecina.
Największe sukcesy w pracy muzealnej odniósł, kierując Pracownią Drewna i Metalu. Zajmował się konserwacją i rekonstrukcją zabytków, przeprowadzał eksperymenty, szkolił nowe kadry. Przez jego ręce przeszły tysiące obiektów. W swojej pracy łączył wiedzę, doświadczenie i zdolności manualne, co pozwoliło mu osiągnąć wysoko cenione wyniki i dzięki czemu zaliczany był do czołówki konserwatorstwa muzealnego w Polsce. Prowadził badania nad metodami zastosowania środków chemicznych do konserwacji drewna i żelaza. Tworzył receptury na preparaty, które później wykorzystywał w swojej pracy. Do dzisiaj zachowała się kartka z jego autorskim przepisem na barwienie metali.
Do szczególnych osiągnieć Haski w działalności konserwatorskiej należy zaliczyć prace zabezpieczające wykonane na zespole żelaznych kotwic z XVII i XVIII wieku, które zakończyły się sukcesem pomimo braku doświadczenia w renowacji tak dużych obiektów i ograniczeń technicznych pracowni. Przebieg konserwacji Haska szczegółowo omówił w opublikowanym w „Materiałach Zachodniopomorskich” z 1963 roku artykule Konserwacja zabytkowych kotwic żelaznych ze zbiorów Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie. Dwa lata później, również w „Materiałach Zachodniopomorskich”, ukazał się drugi jego tekst poświęcony problematyce konserwacji zabytków: Prace zabezpieczające przy łodzi charbowskiej.
Pod koniec lat 60. Kazimierz Haska brał udział w organizowanych przez muzeum ekspedycjach badawczych, w ramach których przebywał czasowo na łowiskach Morza Północnego, gdzie dokumentował prace rybaków dalekomorskich, i u wybrzeży Afryki Zachodniej, uczestnicząc w badaniach nad warunkami życia i pracy rybaków. Gromadził również okazy fauny morskiej, które zostały zaprezentowane na wystawie Przyroda morza w 1970 roku.
Zainspirowany sztuką Afryki stworzył cykl kopii rzeźb i masek kultowych. Wykonywał je z pomocą przygotowanych przez siebie gipsowych form. Formy do sporządzania kopii maski ludu Baga z Gwinei oraz maski ludu Nago (Joruba) z Beninu zachowały się do dzisiaj. W muzeum znajduje się również wykonana przez Haskę kopia kamiennej rzeźby związanej z kultem przodków i sił wegetacyjnych ludu Kissi z południowo-zachodniej Gwinei.
Kazimierz Haska zmarł nagle 22 sierpnia 1976 roku. Zawdzięczające mu wiele środowisko żeglarskie podjęło szereg inicjatyw mających na celu upamiętnienie kapitana. W 1979 roku jego imię nadano jachtowi szkoleniowemu COŻ Trzebież, a w 2008 roku marinie w Gocławiu. W 2016 roku w szczecińskiej Alei Żeglarzy na Bulwarze Piastowskim stanęła rzeźba autorstwa Pawła Szatkowskiego. Wykonana została na podstawie zdjęcia znajdującego się w archiwum rodziny, zrobionego w czasie wspomnianego wcześniej zlotu skautów wodnych na jeziorze Garczyńskim. Przedstawia ubranego w mundur skauta 20-letniego Haskę, opierającego się o wykonany przez siebie totem „Wilków Morskich”.
W 2017 roku ustanowiono Międzynarodowe Nagrody Żeglarskie Szczecina, w której jedna z kategorii to Popularyzator Żeglarstwa – nagroda im. Kapitana Kazimierza Haski, przyznawana osobom, które popularyzują żeglarstwo na terenie Szczecina, Pomorza Zachodniego lub Pomorza Przedniego. Członkiem Kapituły jest Piotr Owczarski, kontynuujący tradycje żeglarskie wnuk Kazimierza Haski.
O Kazimierzu Hasce nie zapomnieli również szczecińscy muzealnicy. W „Materiałach Zachodniopomorskich” w 1977 roku ukazała się nota żałobna napisana przez dyrektora Filipowiaka. Praca Haski na rzecz muzeum została omówiona przez Bogdanę Kozińską w artykule Szczecińscy muzealnicy – współtwórcy dorobku Muzeum Narodowego w Szczecinie, który ukazał się w publikacji wydanej z okazji stulecia gmachu głównego muzeum. Gablota z obiektami związanymi z kapitanem stanęła na wystawie Z dziejów żeglarstwa polskiego na Pomorzu Zachodnim 1945–2010. Pracą nad dorobkiem artystycznym Haski zajmuje się dr Szymon Piotr Kubiak.
Trwające Zachodniopomorskie Dni Dziedzictwa są dobrą okazją do przypomnienia osoby Kazimierza Haski, który trwale zapisał się w historii naszego regionu nie tylko jako pionier żeglarstwa, ale również jako zasłużony muzealnik, który przyczynił się do ocalenia wielu zabytków oraz odbudowy i rozwoju muzeum.
Zapraszamy na wirtualny spacer po miejscach związanych z Kazimierzem Haską. W filmie kolejno pojawiają się: Wały Chrobrego z gmachem Muzeum Narodowego w Szczecinie, Aleja Żeglarzy przy Bulwarze Piastowskim oraz Marina Gocław.
Autorem filmu jest Marcel Namaczyński
Oprac. Agnieszka Słowińska
Źródła:
Haska K., Konserwacja zabytkowych kotwic żelaznych ze Zbiorów Muzeum Pomorza w Szczecinie, „Materiały Zachodniopomorskie” 1963, t. IX, , s. 477–487.
Haska K. Prace zabezpieczające przy łodzi charbrowskiej, „Materiały Zachodniopomorskie” 1965, t. XI, , s. 843–854.
Filipowiak W., Zygfryd Kazimierz Haska (1912–1974), „Materiały Zachodniopomorskie” 1977, t. XXIII, s.395–396.
Kozińska B., Szczecińskie muzeum wczoraj, w: 100 lat muzeum w Szczecinie, red. S.P. Kubiak, D. Kacprzak, Szczecin 2013, s. 14–181.
Leksykon żeglarstwa i sportów wodnych Pomorza Zachodniego, red. P. Owczarski , t. 1, Szczecin 2017.
Owczarski P., Kazimierz Haska, pionier szczecińskiej kultury i żeglarstwa, „Przegląd Zachodniopomorski” 2002, r. XVII (XLVI), z. 1, , s. 225–247.
Źródła internetowe:
http://jkazs.szn.pl/content/kazimierz-haska [dostęp: 6.08.2020]
http://www.pomeranica.pl/wiki/Kazimierz_Haska [dostęp: 20.07.2020]
https://zagle.se.pl/zeglarstwo/marina-goclaw-w-szczecinie-imienia-kapitana-kazimi-aa-hU46-2b5F-KKju.html [dostęp: 6.08.2020]
http://www.klubkapitanow.pl/pdf/aktualnosci/do2011/folder_65_zozz_2.pdf [dostęp: 6.08.2020]
https://zstw.szczecin.pl/pl/aktualnosci/nagrody-zeglarskie-szczecina [dostęp: 6.08.2020]
https://ykp.szczecin.pl/spotkanie-eglarzy-polskich-i-niemieckich/ [dostęp: 6.08.2020]
https://sailbook.pl/xxxii-miedzynarodowe-regaty-o-puchar-gryfa-pomorskiego/ [dostęp: 6.08.2020]
Podziękowania dla pana Piotra Owczarskiego za udzielone wsparcie i udostępnienie materiałów własnych.