Marszałek Województwa Zachodniopomorskiego Olgierd Geblewicz wraz z Dyrektorem Muzeum Narodowego w Szczecinie Lechem Karwowskim spotkali się Panem Tadeuszem Kogutem z Gościna, by podziękować mu za wyjątkowy wkład wniesiony w ustalanie losów zabytków muzealnych ewakuowanych do Mołtowa podczas II wojny światowej.
Spotkanie odbyło się w ogrodach dawnego Pałacu Braunschweigów w Mołtowie, dziś siedziby firmy Mołt-Eko, której właścicielom serdecznie dziękujemy za gościnę.
Dzięki pomocy Pana Tadeusza Koguta zbiory Muzeum Narodowego w Szczecinie wzbogaciły się nie tylko o zabytki archeologiczne pochodzące ze skarbów, depozytów i wyposażenia grobów odkrytych na Pomorzu, lecz również możliwe stało się pełniejsze odtworzenie dziejów tych spośród muzealiów pomorskich gromadzonych w Szczecinie od XIX wieku, które w latach 1942–1944 zostały zdeponowane w Mołtowie.
Losy muzealiów ewakuowanych w trakcie II wojny światowej z Pomorskiego Muzeum Krajowego (Pommersches Landesmuseum) w Szczecinie są do tej pory bardzo słabo rozpoznane. Wiadomo, że najcenniejsze zabytki schroniono w 25 miejscach rozlokowanych w różnych rejonach ówczesnej prowincji Pomorze. Zdeponowano je głównie w dworkach i pałacach – posiadłościach znamienitych rodów szlacheckich. Większość z nich jest usytuowana w województwie zachodniopomorskim, a tylko cztery w Meklemburgii-Pomorzu Przednim. Znacząca część zabytków z punktów dyslokacji położonych w aktualnych granicach Niemiec zachowała się i była przedmiotem polsko-niemieckiej wymiany przeprowadzonej w latach 2008-2009. Natomiast skąpe i niezbyt jasne są informacje o tym, co stało się u schyłku wojny i w czasach powojennych z muzealiami zdeponowanymi w miejscach położonych na Pomorzu Zachodnim.
W zasadzie dopiero w pierwszej dekadzie XXI wieku udało się ustalić, że przynajmniej niektóre spośród ewakuowanych zabytków mogły pozostać na miejscu, przetrwać i istnieje szansa na ich odnalezienie. Potwierdziły to odkrycia dokonane w 2016 roku w Mołtowie, które odbiły się szerokim echem w mediach regionalnych i ogólnopolskich, a niebawem stały się także przedmiotem opracowania naukowego (http://bityl.pl/L86d7 – „Zaginione – Ocalone”. Odkrycie zabytków archeologicznych ze szczecińskiej kolekcji starożytności pomorskich w Mołtowie) oraz wystawy czasowej prezentowanej w Muzeum Narodowym w Szczecinie i Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. Niemal detektywistyczna praca prowadzona równolegle z poszukiwaniami terenowymi umożliwiła częściowe odtworzenie losów muzealiów schronionych w Mołtowie. Ustalono, że po zakończeniu wojny zbiory znajdowały się w pałacu. Niektóre przedmioty zostały wywiezione do ówczesnego Muzeum Towarzystwa Naukowego Płockiego w latach 1947–1948. Część zabytków archeologicznych została w nieznanych okolicznościach wyrzucona na doraźne wysypisko przy wsi wraz z gruzem i innymi odpadami, a inne zaginęły bez wieści.
W minionym roku Pan Tadeusz Kogut przekazał kilka kolejnych, cennych zabytków pochodzących ze skarbów i depozytu bagiennego z różnych okresów epoki brązu oraz z wyposażenia grobu z okresu rzymskiego, jednak nie mniej istotne są osobiste wspomnienia, którymi podzielił się z pracownikami Muzeum Narodowego w Szczecinie. Dotyczyły one okoliczności, w jakich przedmioty te trafiły do jego domu rodzinnego. Na początku lat siedemdziesiątych XX wieku jego ojciec, zatrudniony w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w Mołtowie, został skierowany do uprzątnięcia części zabudowań dawnego dworu. Wśród gruzu i śmieci natrafił wówczas na przedmioty zabytkowe. Kilku z nich nie wyrzucił, a zabrał na pamiątkę do domu. Opowieść o ich pochodzeniu pozwoliła uzupełnić wiedzę o zaginionych zbiorach szczecińskich. Pomimo olbrzymich strat, obejmujących unikatowe muzealia z Pomorza dyslokowane w trakcie II wojny światowej do Mołtowa (między innymi była tu teka ze szkicami Philippa Ottona Rungego, czy część jednego z najcenniejszych zabytków zachodniopomorskich – księgi wizerunków księcia Filipa II), to miejsce jest jednym z nielicznych przykładów pełniejszego odtworzenia losów zabytków ewakuowanych ze Szczecina do około dwudziestu różnych miejscowości znajdujących się aktualnie w województwie zachodniopomorskim.
Zabytki przekazane do Muzeum Narodowego w Szczecinie (fot. Karolina Gołębiowska)
1, 2– zdobiona bransoleta i siekierka z brązu pochodzące ze skarbu odkrytego w miejscowości Wierzbięcin
3, 4 – bransolety spiralne z brązu pochodzące ze skarbu odkrytego w miejscowości Blankenburg
5, 6 – grot oszczepu i naszyjnik z brązu z depozytu odkrytego w miejscowości Będargowo
7 – bransoleta żmijowata z brązu z cmentarzyska w miejscowości Lubowidz
8 – Sztylet z brązu odkryty w miejscowości Battin