Dr Uwe Schröder - laureat nagrody Pomerania Nostra

Dr Uwe Schroeder, twórca i wieloletni dyrektor Pomorskiego Muzeum Krajowego w Greifswaldzie (Pommersches Landesmuseum Greifswald) został uhonorowany nagrodą „Pomerania Nostra” za działanie na rzecz współpracy polsko-niemieckiej.

Nagroda nie mogłaby znaleźć się w bardziej odpowiednich rękach, dr Schroeder jest bowiem zaangażowany we współpracę transgraniczną od kilku dekad – i to współpracę prowadzoną na poziomie niespotykanym w polsko-niemieckich stosunkach. W laudacji wygłoszonej w czasie uroczystości dr hab. Marcin Majewski, prof. US, drobiazgowo zrelacjonował biografię dr. Schroedera, toteż możemy się tu ograniczyć do przypomnienia współpracy laureata z Muzeum Narodowym w Szczecinie. W swoim przemówieniu w trakcie uroczystości wręczenia nagrody, mówiąc o współpracy między „centralnymi muzeami pomorskimi”, dr Schroeder przyrównał je do bliźniąt, z których jedno co prawda jest większe i silniejsze, ale nie wpływa to na stosunki między nimi. Znakomicie oddaje to istotę współpracy między obiema instytucjami i ich dyrektorami: Uwe Schroederem i Lechem Karwowskim.

O ile w pierwszym okresie swojego urzędowania dr Schroeder skupiał się na pracach związanych z budowaniem muzeum w Greifswaldzie w najbardziej podstawowym, fizycznym wymiarze, o tyle już od 2004 roku zaangażował się w szerszą kooperację z odpowiednikiem swojej instytucji po polskiej stronie Pomorza, tj. Muzeum Narodowym w Szczecinie, współtworząc zręby systemowej współpracy „obu centralnych muzeów pomorskich”. To określenie rangi i znaczenia obu muzeów, sformułowane przez dr. Schroedera w 2008 roku, w trakcie przygotowywania jednego ze wspólnych projektów, najlepiej oddaje jego stosunek do polskiego partnera, zakładający równorzędność obu instytucji we wspólnych działaniach. Symbolem tego wzajemnego otwarcia była inicjatywa podjęta wspólnie już na początku współpracy, w dniu wejścia Polski do Unii Europejskiej, gdy oba muzea otworzyły bezpłatnie swoje podwoje również dla mieszkańców sąsiedniego kraju. W następnych latach muzea zrealizowały szereg wspólnych projektów edukacyjnych, wystawienniczych i edytorskich, od stosunkowo małych i prowadzonych własnymi siłami, aż po ogromne, wielomilionowe, realizowane ze wsparciem Euroregionu Pomerania ze środków kolejnych trzech edycji programu Interreg. Istotne dla ich przeprowadzenia było wypracowanie przez oba muzea postawy zaufania, odwołującej się do wspólnych zainteresowań merytorycznych i potrzeb, a także wspólnej przeszłości kolekcjonerskiej obu muzeów. Pomorskie Muzeum Krajowe w Greifswaldzie i Muzeum Narodowe w Szczecinie w centrum swoich zainteresowań stawiają bowiem zbieranie, opracowywanie i wystawianie dzieł sztuki związanych z Pomorzem, a także innych materialnych świadectw jego historii i kultury. Istotną część zbiorów obu instytucji stanowią kolekcje przedwojennych muzeów szczecińskich: Miejskiego i Krajowego. Częściowo ewakuowane w czasie drugiej wojny światowej zbiory miejskie, wystawiane aż do schyłku XX wieku w Fundacji Pomorskiej w Kilonii, stały się jednym z fundamentów obecnego muzeum w Greifswaldzie. Zajmowanie się sztuką i historią jednego obszaru historycznego przez dwa muzea położone w sąsiednich krajach, powinno – zdawałoby się – prowadzić nieuchronnie do ich konkurowania, a być może nawet zwalczania się. Jednak w stosunkach Muzeum Narodowego w Szczecinie i Pomorskiego Muzeum Krajowego w Greifswaldzie nie tylko udało się uniknąć tego niebezpieczeństwa, ale nawet zmienić niekorzystną sytuację wyjściową w ogromny atut obu instytucji. Zamiast konkurować o obiekty, wystawy i zainteresowanie mediów, „centralne muzea pomorskie” podjęły trud mozolnego budowania bliskiej współpracy, która przyniosła znakomite efekty. Jej fundamentem, obok zaufania, była decyzja o wspieraniu się we wspólnych przedsięwzięciach tak, by maksymalnie wykorzystać potencjał obu muzeów.

Efekty współpracy muzeów objawiły się m.in. przy realizacji wystawy „August Ludwig Most (1807−1883). Pomorski artysta epoki biedermeieru”, prezentowanej w 2007 roku w Szczecinie i w Greifswaldzie. Merytorycznie przygotowało ja Muzeum Narodowe w Szczecinie, wspierane przez szereg innych instytucji, w tym przede wszystkim przez Bundesinstitut für Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa w Oldenburgu. Pomorskie Muzeum Krajowe w Greifswaldzie podjęło się natomiast niezwykle delikatnej misji pertraktacji z właścicielami obrazów i wypożyczenia ich na wystawę w Polsce i Niemczech. Dzięki temu udało się rozpropagować wielowątkową twórczość bardzo interesującego pomorskiego artysty XIX wieku, który w ślad za Casparem Davidem Friedrichem – choć w innej konwencji – konsekwentnie portretował krajobraz Pomorza, a także stworzył niezwykle sugestywną malarską wizję folkloru Ziemi Pyrzyckiej. Przy wielu innych działaniach – wystawach, publikacjach czy programach edukacyjnych – „centralne muzea pomorskie” współpracowały mniej może spektakularnie, ale równie efektywnie, przede wszystkim wymieniając się wiedzą. 

Synergia działań obu instytucji najpełniej objawiła się jednak w trzech projektach realizowanych ze środków programu Interreg, począwszy od 2006 roku. Pierwszy z projektów, dość skromnie jeszcze zakrojony, dotyczył przede wszystkim doposażenia muzeów w niezbędny sprzęt i infrastrukturę, nie odbiegając charakterem od podobnych projektów realizowanych na polsko-niemieckim pograniczu. Jednak już drugie przedsięwzięcie – realizowany w latach 2010−2013 projekt „Razem jesteśmy silni…” – ukazało w pełni możliwości, jakie kryły się za nowym modelem współpracy transgranicznej. Efektem było m.in. powstanie w Greifswaldzie obszernej wystawy stałej, ukazującej niezwykle skomplikowane i trudne dzieje Pomorza od wojny trzydziestoletniej po schyłek XIX wieku. W Muzeum Narodowym w Szczecinie powstała w ramach tego projektu wystawa „Złoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku”, nagrodzona w 2012 roku „Sybillą” – najważniejszą nagrodą za wystawy muzealne w Polsce. Założeniem projektu była m.in. głęboka współpraca na poziomie kuratorskim. Godna szczególnego podkreślenia jest uwaga, z jaką dr Schroeder wsłuchiwał się w głosy polskich muzealników dotyczące narracji jego ekspozycji i jej odbioru po stronie polskiej. Drugim nowatorskim założeniem projektu był bowiem sposób, w jaki opracowywano teksty do wystawy (w tym zwłaszcza teksty audioprzewodników). Muzea przyjęły, że nie będzie się ich po prostu tłumaczyło na język sąsiada, lecz będą one głęboko korygowane w odniesieniu do oryginalnej wersji – jednak z uwzględnieniem innej perspektywy historycznej, doświadczeń kulturowych, wiedzy odbiorców, a także innego sposobu funkcjonowania języka. Oczywiście nie byłoby to możliwe bez wzajemnego zaufania, a także znajomości kultury i historii kraju partnera (do czego wydanie przyczyniło się wyniesione przez dr. Schroedera jeszcze z czasów studiów doktoranckich zainteresowanie sprawami polskimi i znajomość polskiej historii). Efektem tego podejścia było powstanie niezwykle żywej i interesującej, przede wszystkim zaś zrozumiałej dla odbiorców z sąsiedniego kraju narracji.  Realizowany od 2018 roku trzeci wspólny projekt w ramach programu Interreg „Wspólne dziedzictwo – wspólna przyszłość…”, przyjął za punkt wyjścia to, co przesądziło o sukcesie poprzedniego. Muzea postanowiły bowiem, tworząc wystawy stałe, z jednej strony wykorzystać odmienne perspektywy narodowe, z drugiej zaś spektakularnie ukazać kompatybilność swoich zbiorów. 

Wyjątkowość współpracy Pomorskiego Muzeum Krajowego i Muzeum Narodowego w Szczecinie była już wielokrotnie dostrzegana. Na poświęconej współpracy transgranicznej konferencji w Zeitgeschichtliches Forum w Lipsku w 2008 roku zorganizowano nawet specjalną dyskusję panelową z udziałem dr. Schroedera i ówczesnego zastępcy dyrektora Muzeum Narodowego w Szczecinie dr. Rafała Makały, mającą naświetlić ten fenomen. Dyrektor Schroeder, odpowiadając na pytanie z sali o to, co robi, gdy oba muzea znajdą się w stanie konfliktu, stwierdził wtedy: „my się nie konfliktujemy, my po prostu ze sobą współpracujemy” – co jest chyba najlepszym odzwierciedleniem jego postawy wobec Muzeum Narodowego w Szczecinie, podobnie jak niekłamana radość ze zdobycia przez Muzeum Narodowe w Szczecinie „Sybilli” za wystawę zrealizowaną w ramach wspólnego projektu, wyrażająca się m.in. opublikowaniem entuzjastycznego komunikatu na stronie internetowej Pomorskiego Muzeum Krajowego. Przy innych okazjach, występując jako dyrektor swojej instytucji, regularnie podkreślał wyjątkowość sytuacji, w której znajduje się muzeum w Greifswaldzie.

Trzeba tu także podkreślić, że dr Schroeder łączy otwartość na partnerską instytucję z wielką skromnością i dbałością o współpracowników. Wygłaszając podziękowania na uroczystości nadania mu nagrody „Pomerania Nostra”, podkreślił m.in., że odbiera ją jako nagrodę dla całego zespołu muzeum. 

 

Serdecznie  gratulujemy!

Muzeum Narodowe w Szczecinie