„Zaginione – Ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich”

"Skarb zapadł się głęboko pod ziemię. A wzgórze poszukiwacze szczęścia tak rozkopali, że dzisiaj trudno dociec, w którym miejscu znajdowała się Góra Żaka wraz ze swoim skarbem.”* Zabytki archeologiczne są źródłem wiedzy nie tylko o czasach, z których pochodzą, lecz także o tych, w których je odkrywano,

a ich losy często splatają się z najnowszą historią regionu. Prezentowana wystawa opowiada, w formie symbolicznej, o dziejach najstarszej części szczecińskiej kolekcji starożytności pomorskich. Była ona gromadzona w Szczecinie od pierwszej połowy XIX wieku aż po pierwszą połowę lat czterdziestych XX wieku. Na ekspozycji zaprezentowane zostaną te spośród pomorskich zabytków archeologicznych, które odbyły najdłuższą wędrówkę, zanim po wielu latach trafiły ponownie do „macierzy miast pomorskich”.

Początki systematycznego tworzenia regionalnej kolekcji archeologicznej sięgają lat dwudziestych XIX stulecia, które nazywane jest niekiedy, z racji upowszechniania wiedzy o przeszłości, „wiekiem historii” – okresem rozbudzenia zainteresowań dziejami kultury Pomorza. Przez kilkadziesiąt lat zbiory były przechowywane w Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie. W 1912 roku umieszczono je w nowo wybudowanym gmachu muzealnym przy Wałach Chrobrego, gdzie od 1913 roku były eksponowane. Po dwunastu latach rozpoczął się kolejny exodus kolekcji, która zasiliła tworzone w Szczecinie muzeum gromadzące zbiory regionalne kultury dawnej. W okresie drugiej wojny światowej, w związku z zagrożeniem atakami lotniczymi, najcenniejsze zabytki, a wśród nich eksponaty archeologiczne, zostały ewakuowane i zabezpieczone w kilkudziesięciu miejscach na obszarze całej ówczesnej Prowincji Pomorze. Dopiero w latach sześćdziesiątych XX wieku dotarły do szczecińskich muzealników informacje, iż część zabytków archeologicznych ocalała z zawieruchy wojennej i znajduje się w Stralsundzie. Niemal w tym samym czasie rozpoczęły się starania o dokonanie ich wymiany, w ramach której strona polska przekazać miała przedwojenne zbiory szczecińskie z odkryć archeologicznych w obecnych granicach Niemiec, a strona niemiecka znaleziska z terytorium w aktualnych granicach Polski. Po wieloletnich staraniach oraz negocjacjach prowadzonych na szczeblu dyplomatycznym, wymiana została zrealizowana w 2009 roku.

Wystawa poprzedzona została pokazem zorganizowanym w Muzeum Narodowym w Szczecinie tuż po zakończeniu wymiany. Na kanwie tego pokazu powstał projekt ekspozycji czasowej poszerzonej o multimedialną prezentację umożliwiającą zapoznanie się z całą kolekcją, okolicznościami odkrycia poszczególnych zabytków ukazanych również na fotografiach i uporządkowanych w układzie chronologicznym oraz według miejsc pochodzenia. Bezpośrednio na wystawie zaprezentowana będzie część zbiorów, które dobrane zostały pod kątem różnorodności form i kategorii znalezisk datowanych od epoki kamienia, po wczesne średniowiecze. Będzie można obejrzeć zarówno skarby, jak i przedmioty z wyposażenia pochówków, a także inne znaleziska odkryte w rozmaitych okolicznościach. Eksponaty nie będą jednak uporządkowane wedle kryteriów archeologicznych – wieku, wybranej problematyki pradziejowej czy kontekstu lub miejsca znalezienia – uwzględnionych w strefie multimedialnej. Ich układ w sposób symboliczny naśladuje ewakuacyjny rozkład zabytków w skrzyniach-witrynach, które obustronnie przebijają mur, metaforycznie przełamując zaszłości w dziedzinie dóbr kultury w stosunkach polsko-niemieckich.

* [Skarb z Wału Zamkowego w Stołczynie, (w:) Podania, legendy i baśnie o Szczecinie zebrała i opracowała Anna Malejka, Szczecin 2003, s. 129–130; w przekładzie i ze zmianami opracowującej zbiór, na podstawie: Der Schatz im Burgwall zu Stolzenhagen, (w:) Pommersche Sagen. Gesammelt und herausgeben von Alfred Haas, Berlin 1912]

Zaginione – Ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich”: trasa 
wrzesień 2012 – luty 2013: Gmach Główny Muzeum Narodowego w Szczecinie
marzec – wrzesień 2013: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
wrzesień 2013 –  styczeń 2014: Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu
styczeń – czerwiec 2014: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku
lipiec 2014  – luty 2015 : Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie
luty - czerwiec 2015: Muzeum Archeologiczne we Wrocławiu
czerwiec 2015 – styczeń 2016: Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze 

Strona internetowa poświęcona projektowi "Zaginione - ocalone".