Wystawa Zachodniopomorskich Kolei Dojazdowych

Zalążkiem gryfickiej ekspozycji kolei wąskotorowej był tabor wycofywany z eksploatacji w Pomorskich Kolejach Dojazdowych, głównie z Gryfic, Białogardu i Dobrej Nowogardzkiej, ustawiany już od końca lat 70. obok dworca gryfickiego.

GODZINY OTWARCIA
1 lipca do 31 sierpnia (codziennie): 10.00–18.30
1 września do 30 czerwca (codziennie): 9.00–16.00
Niedziela - wstęp wolny

Cztery parowozy i wagon towarowy z 1899 roku dały początek skansenowi, który został uroczyście otwarty w Dniu Kolejarza, 8 września 1978 roku, na terenie przylegającym do lokomotywowni (dzisiejsze warsztaty Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej Gminy Rewal). Ekspozycja ta, sukcesywnie uzupełniana o kolejne eksponaty, funkcjonowała piętnaście lat. Jej stan prawny był nie do końca określony – teoretycznie była własnością PKP, praktycznie Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, które z kolei stanowiło własność PKP.

Skansen powstał dzięki współpracy Pomorskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Szczecinie, władz Miasta i Gminy Gryfice, Wojska Polskiego oraz zaangażowaniu miejscowej społeczności. Inicjatorem przedsięwzięcia i pierwszym kierownikiem był Zdzisław Kopera, emerytowany pracownik PKP, długoletni naczelnik stacji Szczecin Port Centralny i naczelnik Zarządu Kolei Dojazdowych Pomorskiej DOKP w Szczecinie.

W latach 1987–1993 na podmokłej łące obok magazynów kolejowych utwardzono plac, położono tory, zbudowano perony i przeniesiono czynną jeszcze obrotnicę. Powstał też tymczasowy budynek wystawowy wykonany z zestawu połączonych ze sobą aluminiowych baraków. Prace finansowane były głównie z funduszy Pomorskiej DOKP. Część działań możliwa była w ramach tzw. czynów społecznych, m.in. doprowadzenie prądu, melioracja gruntów, a nawet projekt (przygotowany przez pracowników Biura Projektów Kolejowych w Szczecinie).

W 1993 roku skansen został formalnie przekształcony w Stałą Wystawę Pomorskich Kolei Wąskotorowych, będącą oddziałem Muzeum Kolejnictwa w Warszawie. Od tego czasu prezentowane są dwie stałe ekspozycje: Koleje wąskotorowe i regionalne Pomorza Zachodniego 1894–1945Koleje dojazdowe Pomorza Zachodniego od 1945 roku. W dwóch salach, na 40 planszach, przedstawiona została bogato ilustrowana historia kolei, ze szczególnym uwzględnieniem całego regionu Pomorza Zachodniego. Uzupełnieniem tych prezentacji były modele lokomotyw, wagonów i urządzeń kolejowych, wykonane przez oddział Muzeum Kolejnictwa w Jeleniej Górze, zabrane z ekspozycji do Warszawy 25 marca 2010 roku.

Od 1 kwietnia 2010 roku obecna Wystawa Nadmorskiej Kolei Dojazdowej w Gryficach została włączona, jako część Oddziału Morskiego, w strukturę Muzeum Narodowego w Szczecinie. Ekspozycję skansenu, usytuowaną przy peronach, stanowi kilkanaście parowozów i wagonów motorowych oraz kilkadziesiąt wagonów pasażerskich, towarowych i specjalistycznych, a także urządzenia do obrządzania i naprawy wagonów, obrotnica, urządzenia sygnalizacyjne itp. Prezentowane jest prawie wszystko, co pozostało z taboru obsługującego kiedyś 594 km linii. Zgromadzone obiekty nierozerwalnie wiążą się z Pomorzem Zachodnim i mają unikatowy charakter, gdyż rozstaw torów wynosił tu 1000 mm, podczas gdy na innych kolejach wąskotorowych standardem było 750 mm. Ich historia w znacznej części sięga początku ubiegłego wieku. Niektóre przeżyły dwie wojny światowe oraz dwie rewolucje, przemiany napędu parowego na spalinowy i elektryczny oraz likwidację kolei dojazdowych. Stanowią więc „skamieliny” materialnej kultury człowieka, trwale związane z gospodarczym rozwojem regionu. Ich wartość jest podwójna: po pierwsze dziś są już nieliczne, po drugie niektóre z nich, jak dinozaury u Spielberga, mogą ożyć.

 

  • Parowóz wąskotorowy Px48-3915, rok produkcji 1953, Fabryka Lokomotyw im. Feliksa Dzierżyńskiego w Chrzanowie (początkowy rozstaw osi 750 mm) dla Kujawskiej Kolei Wąskotorowej. W 1974 roku przebudowany na tor 1000 mm i eksploatowany do 1986 roku na sieci Pomorskich Kolei Dojazdowych. W latach 90. prowadził pociągi turystyczne „Ciuchcia-Retro-Ekspres” na trasie Gryfice–Rewal–Trzebiatów (Pogorzelica)
  • Autor: Brak danych
  • Parowóz wąskotorowy Tyb6-3407, rok produkcji 1909, Krauss-Maffei Wegmann GmbH & Co. KG w Monachium, zakupiony i eksploatowany do 1945 przez Średzką Kolej Dojazdową (Środa Wielkopolska), od 1945 roku do stycznia 1956 roku i od października 1956 roku do 1973 roku eksploatowany na całej sieci Pomorskich Kolei Dojazdowych
  • Autor: Brak danych
  • Parowóz przemysłowy Ty-9785, rok produkcji 1921, Orenstein & Koppel AG w Berlinie, zakupiony przez Cukrownię Subbowitz (początkowy rozstaw osi 740 mm), odkupiony przez Cukrownię w Gryficach (przekuty na 1000 mm) i eksploatowany do 1979 roku
  • Autor: Brak danych
  • Parowóz wąskotorowy Tx7-3501, rok produkcji 1914, Vulcan-Werke Hamburg und Stettin AG w Szczecinie, pracował nieprzerwanie do 1974 roku na sieci Stargardzkiej (Szadzkiej) Kolei Dojazdowej
  • Autor: Brak danych
  • Podnośnik Beckera, rok produkcji około 1900. Urządzenie mechaniczne, napędzane układem korbowym z przekładnią zębatą, poruszającą śrubę podnośnika. Komplet składający się z 4 sztuk o łącznym udźwigu 22 ton, z maksymalną wysokością podnoszenia 3 metry
  • Autor: Brak danych
  • Wagon wąskotorowy osobowy Bhp 00-300042108-5 typu Wernigerode, rok produkcji około 1905, Waggonfabrik Görlitz AG. Na Wystawie Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej w Gryficach od 1997 roku. Po remoncie w Resku kursował w składzie pociągu turystycznego „Ciuchcia-Retro-Ekspres” na trasie Gryfice–Rewal–Trzebiatów (Pogorzelica) do 2002 roku
  • Autor: Brak danych
  • Wagon wąskotorowy towarowy kryty serii Kh 00-071420453-4, rok produkcji 1912, Wagenbau F. Crull & Co Wismar w Wismarze. Odbudowany w 2013 roku przez zespół pracowników Wystawy Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej w Gryficach
  • Autor: Brak danych
  • Żuraw kolejowy (kran wodny) ze stacji Trzebiatów Wąskotorowy. Pochodzi z końca XIX wieku. Korpus został odlany w formie żeliwnej kolumny, na której osadzono obrotową głowicę. Ramię wykonane ze stalowej rury
  • Autor: Brak danych