Wirtulany wernisaż: KLIK
Wystawa dostępna dla zwiedzających(w stosownym reżimie sanitarnym) od 13 marca 2021
Po zakończeniu II wojny światowej obszar Polski przesunął się na zachód. W zamian za rozległe, głównie rolnicze połacie Kresów Wschodnich, państwo zyskało teraz krainy położone wzdłuż Bałtyku, Odry i Nysy Łużyckiej – powierzchniowo mniejsze, lecz znacznie silniej zmodernizowane. W międzywojennych środowiskach endeckich zwano je niekiedy Kresami Niewyzwolonymi, propaganda komunistyczna zaczęła stosować termin Ziem Odzyskanych, przyłączonych do „ziem dawnych” Rzeczpospolitej. Nowe tereny utożsamiono z dominium pierwszych Piastów, choć w istocie nie wszystkie wchodziły w jego skład. Pozbawiane żywiołu niemieckiego miasta – Olsztyn, Słupsk, Koszalin, Gorzów nad Wartą, Zielona Góra, Legnica czy Opole – przeobrażano w centra życia etnicznie unifikowanych polskich przesiedleńców. Ich asymilacja w obcym otoczeniu wymagała zdecydowanych działań polityki kulturalnej, której ośrodkami uczyniono między innymi muzea.
Idea powrotu na ziemie wczesnopiastowskie skutkowała koncentracją zainteresowań na dwóch biegunach: badaniach archeologiczno-antropologicznych oraz animowaniu nowego środowiska artystycznego. Jesienią 1945 roku stanowisko dyrektora Muzeum Miejskiego w Szczecinie powierzono archeologowi Bogdanowi Kostrzewskiemu – synowi słynnego profesora z Poznania, odkrywcy Biskupina. W latach 1946–1947 o losach sztuki i nauki na Ziemiach Odzyskanych zadecydowały dwie konferencje branżowe, podczas których brzemienne w skutki postulaty wyraził profesor Stanisław Lorentz – dyrektor stołecznego Muzeum Narodowego. Choć szczecińskim muzeum kierował już wówczas rzeźbiarz Lech Krzekotowski, Lorenz największą kulturotwórczą rolę przypisał działowi prehistorycznemu i wczesnohistorycznemu. Kolejno uplasował działy etnograficzny i przyrodniczy. „Najmniej ważny dział sztuki” planował zorganizować „raczej z punktu widzenia historii kultury”. Misyjną funkcję otrzymać miały za to wystawy polskiej sztuki współczesnej.
W ten sposób najsilniejszą pozycję na Pomorzu Zachodnim zdobyło środowisko archeologiczne. W odróżnieniu od Gdańska i Wrocławia, gdzie powstały wyższe uczelnie artystyczne, Szczecin nie zdołał jednak przyciągnąć wybitnych teoretyków sztuki najnowszej. Plastycy funkcjonowali w symbiozie z prehistorykami (Tadeuszem Wieczorowskim, Władysławem Filipowiakiem), mediewistami (Leopoldem Kusztelskim, Zofią Krzymuską-Fafius, Wiktorem Fenrychem) i etnografami (Tadeuszem Delimatem). Wykopaliska na terenie szczecińskiego zamku i podgrodzia oraz wielu innych stanowiskach w regionie zwróciły uwagę twórców na formalne cechy lokalnych „starożytności”, które stały się źródłem inspiracji. Kulminacja tego procesu nastąpiła w okresie wieloletniej dyrektury profesora Filipowiaka (1955–2000), badacza Wolina, obejmując obchody dwóch milleniów: państwa polskiego (1966) i bitwy pod Cedynią (1972).
Wystawa Archeomoderna, pomyślana jako jubileusz 75-lecia polskiego muzealnictwa w Szczecinie oraz 50-lecia funkcjonowania placówki w sieci muzeów narodowych, ukazuje specyfikę tutejszych zbiorów artystycznych w kontekście tamtego interdyscyplinarnego zbliżenia. Dzięki obiektom użyczonym przez liczne instytucje i prywatnych kolekcjonerów pozwala zarysować dzieje owego aliansu, sięgające korzeniami XIX stulecia, oraz XX-wieczne tło ogólnokrajowe. Prehistoryczno-etnograficzna rama oferuje także nowe spojrzenie na niektóre kierunki powojennego modernizmu – od surrealizmu przez malarstwo materii do nowej rzeźby i rzemiosła artystycznego – w perspektywie centralnej polityki państwa, podkreślającej jego długowieczną czy nawet odwieczną monokulturowość. Dziś konstrukcja ta odkrywa swoją tożsamość jako mit: modyfikowany i performowany w odpowiedzi na potrzeby wewnętrznego zarządzania narodem i jego zewnętrznej reprezentacji. Dzieła sztuki stanowią również świadectwo przyswajania międzynarodowych tendencji – zarówno z zakresu nauk antropologicznych jak i sztuk wizualnych.
dr Szymon Piotr Kubiak
kurator wystawy
- Aleksander Lesser, Książęta pomorscy Świętopełk i Bogusław, według „genealogii Xiążat Pomorskich oleyno malowaney około 1593. Obecnie znajdującej się w zamku w Berlinie”, 1854, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Autor: Brak danych
- Karol Beyer, Ozdoby srebrne z pocz. XI. wieku, wykopane w Majkowie pod Kaliszem, 1865, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Autor: Brak danych
- Wojciech Gerson, Bez ziemi. Pomorzanie wyparci przez Niemców na wyspy Bałtyku, 1888, Muzeum Narodowe w Szczecinie
- Autor: Brak danych
- Marian Wawrzeniecki, Rozkopany kurhan, 1891/1892, olej, płótno, 95,5 x 124, Muzeum Narodowe w Poznaniu
- Autor: Brak danych
- Zygmunt Waliszewski, Wenus, 1917, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Autor: Brak danych
- Zofia Stryjeńska, Lipiec–Sierpień, fragment panneau dekoracyjnego, 1925, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Autor: Brak danych
- Tadeusz Cieślewski syn, Stara Leszczycha spiera się ze sneszkami z cyklu Dziw – opowieść na tle życia Prasłowian, 1937, kolekcja prywatna
- Autor: Brak danych
- Andrzej Stopka, Swantewit, fotos teatralny nieznanego autora, 1948, Archiwum Teatru Wielkiego w Poznaniu
- Autor: Brak danych
- Marian Tomaszewski, Stworzenie świata (Moja Guernica), 1948, Muzeum Narodowe w Szczecinie
- Autor: Brak danych
- Początek badań archeologicznych na Rynku Warzywnym w Szczecinie, 1951, fotografia archiwalna nieznanego autora, Ośrodek Archeologii Średniowiecza Krajów Nadbałtyckich, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Szczecinie
- Autor: Brak danych
- Erna Rosenstein, Rozmowa z archeologiem, 1956, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Autor: Brak danych
- Sławomir Lewiński, Prasłowianka I, 1957, Muzeum Narodowe w Szczecinie
- Autor: Brak danych
- Tadeusz Piotr Potworowski, Owalna kompozycja plastyczna, 1958, Muzeum Narodowe w Szczecinie
- Autor: Brak danych
- Jan Lebenstein, Wiejski, 1963, Muzeum Narodowe w Poznaniu
- Autor: Brak danych
- Danuta Paprowicz-Michno, Bitwa pod Cedynią 972, wyk. Manufaktura „Artes”, Gdańsk-Oliwa, 1979, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
- Autor: Brak danych
- Romana Kaszczyc, Naczynie ceramiczne, ok. 1979, depozyt ze spuścizny Ziemowita Szumana w Muzeum Narodowym w Szczecinie
- Autor: Brak danych