Etnografia Pomorza

Dział Etnografii Pomorza utworzony został w 1983 roku, jednakże gromadzenie zabytków etnograficznych rozpoczęło się już w 1945 roku. Wówczas do zbiorów włączono nieliczne obiekty (łącznie około 600 sztuk) przejęte po muzeach niemieckich, głównie z Landesmuseum w Szczecinie. Przemiany kulturowo-etniczne, którym zwłaszcza w XX wieku podlegało Pomorze Zachodnie, widoczne są w wieloregionalnym charakterze zbiorów. Zbiory te liczą obecnie ponad 7 tysięcy eksponatów. Składają się na nie zabytki ilustrujące niemiecką kulturę ludową Pomorza, obiekty pochodzące z różnych regionów Polski w granicach sprzed drugiej wojny światowej, a przywiezionych przez przesiedleńców i osadników po 1945 roku oraz przedmioty wykonane współcześnie.

Do wiodących kolekcji zaliczają się: przedmioty związane z rybołówstwem i rolnictwem, wyroby rzemieślnicze (m.in. narzędzia kowalskie, tkackie, wyroby plecionkarskie, meble, ceramika, szkło), tkaniny i elementy strojów ludowych, dzieła sztuki ludowej, tradycyjne  pomorskie rekwizyty obrzędowe oraz przedmioty codziennego użytku.

Zbiory związane z indywidualnym rybactwem łodziowym oraz morskim charakterem regionu reprezentowane są przez liczne rodzaje narzędzi i sprzętów, takie jak ości wielozębne, bodarze, grzebienie, kotwę, żaki, wiersze, suwaty, sieci, kotwice, pływaki, czerpaki, a także 15 łodzi rybackich, w tym typowe dla obszaru dolnej Odry i Zalewu Szczecińskiego: warpienka, stołczynka i hojer, a także pełnomorską sianówką. Do cennej kolekcji należy zespół 13 XIX-wiecznych skrzyń marynarskich o trapezowym kształcie. W niektórych na wewnętrznej stronie wieka widnieją nazwiska właścicieli i dekoracje wykonane według ich pomysłu.

Rzemiosła ludowe reprezentowane są zarówno przez narzędzia pracy, jak i wyroby. Dużą kolekcję stanowią obiekty kowalskie: miech, kowadła, kleszcze, obcęgi, młotki oraz podkowy, nożyce, kłódki, podciągi, wiatrowskazy, artystycznie kute zamki, zawiasy i okucia. Wśród wyrobów plecionkarskich na uwagę zwracają popularne na Pomorzu kószki, czyli słomiane ule.

Licznym zbiorem są narzędzia służące do obróbki wełny i włókien. Wśród nich wyróżniają się bogato zdobione przęślice oraz pudła z giętego drewna, które nie służyły do pracy, ale stanowiły ślubny dar narzeczonego dla panny młodej.

W zbiorze ceramiki i szkła na szczególną uwagę zasługują naczynia o jasnej barwie z polewą ołowiowo-cynową i zdobione niebiesko-zielonym ornamentem o motywach roślinnych, zoomorficznych lub architektonicznych stanowiących przykład charakterystycznej dla Pomorza Zachodniego w XVIII i XIX wieku ceramiki białej, znanej pod nazwą Stettiner Ware.

Jednostkowym, ciekawym obiektem jest flasza z twarzą brodatego mężczyzny. Te popularne wśród marynarzy w XVII i XVIII wieku naczynia na wino pochodziły z tzw. szkoły Bartmana z miejscowości Frechen. W bogatej kolekcji mebli ludowych z okresu od końca XVII do pierwszej połowy XX wieku wyróżniają się skrzynie, szafy i kredensy zdobione zazwyczaj ornamentami kwiatowymi, w których motywem wiodącym jest tulipan.

Osadnicy i przesiedleńcy przybywający na Pomorze po drugiej wojnie światowej przywieźli ze sobą przede wszystkim narzędzia do pracy w gospodarstwie przedmioty codziennego użytku. Mebli w ich bagażach było niewiele. Wśród zgromadzonych w dziale nielicznych posiadanych obiektów cennym zabytkiem jest łemkowska skrzynia sąsiekowa o archaicznej konstrukcji.

Na kolekcję tkanin składają się m.in. obiekty przywiezione z Podlasia, Kresów i Polski południowo-wschodniej. Kunsztem tkackim odznaczają się tkaniny podwójne, tzw. wileńskie, a także utkane za pomocą wielu nicielnic ręczniki czy bogato zdobione haftem krzyżykowym koszule.

Wśród zgromadzonych elementów strojów ludowych – głównie pomorskich, ale i spoza regionu – cennymi zabytkami są części kobiecego stroju pyrzyckiego jak: chusta, rękawiczka, skarpeta i torebka. Ciekawym obiektem jest studium olejne na desce z 1836 roku, Ludwiga Augusta Mosta (1807–1883), prawdopodobnie jedno z najstarszych przedstawień ikonograficznych tego stroju ludowego. Do kolekcji należy też unikatowy, wysadzany mosiężnymi blaszkami pas z Jamna noszony przez pannę młodą.

Zbiory obrazujące współczesne Pomorze to przede wszystkim obiekty związane z samorodną twórczością: pisanki, haft, malarstwo i rzeźba. Na szczególną uwagę zasługuje kolekcja nieprofesjonalnej rzeźby regionalnej licząca obecnie prawie 200 prac 29 twórców, w tym zbiór 20 dzieł Edwarda Kołacza (1909–1991) najoryginalniejszej osobowości wśród zachodniopomorskich rzeźbiarzy i 14 prac Zygmunta Skrętowicza (1902–1971) – najbardziej, obok Kołacza, utytułowanego autora. Rzeźbiarze pomorscy stworzyli własny styl, odróżniający ich prace od dzieł z innych regionów Polski. Charakteryzuje go duża dowolność w traktowaniu bryły i jej  dynamika, wielość detali, linie miękkie, rzadkie stosowanie polichromii i dominacja tematyki świeckiej.

Dział Etnografii Pomorza posiada także systematycznie uzupełniane archiwum fotograficzne, liczące około 2 tysięcy przedwojennych fotografii obrazujących dawną kulturę ludową oraz ponad 3,5 tysiąca zdjęć i około 1,1 tysiąca slajdów dokumentujących życie codzienne współczesnej wsi zachodniopomorskiej i jej przemiany. Dział prowadzi także badania i penetracje etnograficzne w terenie.

  • Ludwig August Most ( 1807 – 1883), Młoda chłopka w stroju pyrzyckim, 1836, olej, tektura, 25 x 31,8 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • TALERZ, Pomorze Zachodnie, XVIII w., glina, tlenek kobaltu, szkliwo ołowiowo – cynowe, 26 x 35,5 x 5,3 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • DZBAN, Dobrzany, pow. stargardzki, 1807, glina, tlenki: miedzi, manganu, chromu/antymonu, szkliwo ołowiowo – cynowe, 16 x 11 x 35,5 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • FORMA DO PIERNIKÓW, pow. stargardzki, 1714, drewno, 27,8 x 28,8 x 1,9 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • WIERSZA JEDNOSERCOWA, Stary Błeszyn, gm. Mieszkowice, pow. gryfiński, drewno, wiklina, drut, lata 60. XX w., 150 x 45,5 x 7 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • GRZEBIEŃ DO POŁÓWU RYB, Pomorze Zachodnie, XIX/XX w., żelazo, kute, 90 x 29,5 x 5 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • SKRZYNIA NA ZIARNO, Polany, gm. Krempna, pow. jasielski, woj. podkarpackie, XIX/XX w., drewno, 120 x 75 x 96 cm fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • DZIAD ŻNIWNY, Żelkówko, gm. Kobylnica, pow. słupski, woj. pomorskie, 1900 – 1920, słoma, kłosy pszenicy, drewno, 68 x 20 x 138 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • PUDŁO ŚLUBNE, pow. pyrzycki, połowa XIX w., drewno gięte, dekoracja malarska, 44 x 29,3 x 19,5 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • SKRZYNIA, pow. pyrzycki, 1858, drewno sosnowe, żelazo, dekoracja malarska, 128 x 66,5 x 90 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • ŁÓŻKO, Stary Przylep, gm. Warnice, pow. pyrzycki, 1787, drewno dębowe i sosnowe, dekoracja malarska, 179,5 x 112 x 141,5 cm fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • KREDENS, Żabów, pow. pyrzycki, 1850, drewno sosnowe, dekoracja malarska, 86 x 40 x 182, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz
  • Autor: Brak danych
  • SADZ, Dziwnów, pow. kamieński, drewno, gwoździe, sznur, wym. 120 x 67 x 44 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • BODARZ, Szczecin, XIX/XX w. żelazo kute, drewno, wym. 12,5 x 3 x 117 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych
  • CZERPAK, Darłowo, pow. sławieński, 1 połowa XX w, drewno, siatka bawełniana, drut, wym. 50 x 46 x 145 cm, fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak
  • Autor: Brak danych