Stetiniana

Od czasu powołania w 1975 roku Oddziału Muzeum Historii Szczecina i przekazania mu odrębnej siedziby w odbudowanym ratuszu staromiejskim gromadzi ono zabytki wiążące się z bogatą w wydarzenia, wielokulturową historią miasta, od czasów najdawniejszych do współczesności. Najstarsze zbiory pozyskano głównie dzięki badaniom archeologicznym prowadzonym po wojnie na wzgórzu zamkowym i na Podzamczu. Wśród nich obejrzeć można m.in. odnaleziony podczas prac wykopaliskowych w 1999 roku wyjątkowy skarb: zbiór XIV–XV-wiecznych monet bitych w mennicach zachodnich miast ówczesnego Pomorza i ponad 300 srebrnych, pozłacanych ozdób ze strojów, noszonych niegdyś przez zasobnych mieszczan. Wśród misternie wykonanych różnorodnymi technikami jubilerskimi drobnych obiektów znajdują się wykwintne zapony i sprzączki, kunsztownie zdobione ogniwa, okucia i klamry pasów, pierścienie oraz ponad 150 dekoracyjnych guzów, rozetek, haftek i aplikacji, wśród których do najpiękniejszych należą trzy efektowne guzy z dekoracją filigranową.

Szczególną wagę muzeum przywiązuje do wciąż rozbudowywanej kolekcji historycznej ikonografii Szczecina. Zbiór grafik od XVI do XX wieku, skompletowany na bazie zasobu Gabinetu Rycin MNS, tworzy unikatowy przegląd widoków ogólnych, panoram, fragmentów ulic i wybranych budowli, które charakteryzują przestrzeń miejską w poszczególnych okresach. Najstarsze pochodzą ze zbiorowych publikacji ilustrujących najważniejsze miasta europejskie i często – jak widoki z lotu ptaka Brauna i Hogenberga z końca XVI wieku – zawierają fragmenty odbiegające od realnego wyglądu. Zamawiane sztychy służyły często podniesieniu prestiżu, demonstracji możliwości gospodarczych i obronnych miasta. Friedrich Bernhard Wernerw panoramach powstających równolegle z realizacją umocnień twierdzy pruskiej, sławił potęgę militarną jej fundatora Fryderyka Wilhelma I.

W kolejnych stuleciach ryciny nadal pełniły nie tylko funkcje estetyczno-artystyczne, ale także reklamowo-informacyjne. Zachętą do skorzystania z niedzielnego rejsu statkiem były grafiki A. v. Roeßleraz lat 80. XIX stulecia. Efektownym przykładem jest też drzeworyt sztorcowy wykonany przez Feldwega na podstawie modelu przeznaczonej dla Szczecina fontanny projektu Ludwiga Manzela, który spopularyzował pomnik, zanim jeszcze stanął on w 1898 roku na przedratuszowym placu.

Wśród przedstawień malarskich wyróżniają się dwie weduty, opracowane z biedermeierowską precyzją przez berlińskiego malarza Ludwiga Eduarda Lütke w latach 30. XIX wieku, ukazujące zabudowę Szczecina w tle portu wypełnionego różnorodnymi statkami i łodziami, wśród których ze szczegółami ukazano charakterystyczny płaskodenny „odrzak”. Podobną dbałość o szczegóły  obserwujemy w widoku portu z 1899 roku sygnowanym inicjałami JR., gdzie łatwo dostrzec efekty rewolucji technicznej w przemyśle stoczniowym i żegludze.

Pejzaże portowe były popularnym motywem także wśród dwudziestowiecznych artystów, np. Eugena Dekkerta, długoletniego przewodniczącego Pomorskiego Związku Artystów, jednak ich malarskie relacje odchodzą od dokumentu na rzecz impresji, przekazującej wyjątkowy, chwilowy nastrój zasnutego mgłą i dymem fragmentu nabrzeża.

Choć Szczecin nigdy nie należał do miejsc o wyjątkowej atrakcyjności, to jednak charakterystyczne wzgórze zamkowe, staromiejskie zaułki i place bez trudu znajdowały swych portrecistów. W zbiorach reprezentowane są zarówno prace lokalnych twórców, dające przegląd środowiska plastycznego stolicy regionu, jak i przybyszów z innych ośrodków. Pochodzący ze Śląska Oswald Polte osiadł w Szczecinie i działał jako nauczyciel malarstwa i tkaniny w tutejszej szkole rzemiosł artystycznych – spośród jego bogatej spuścizny do muzealnych zbiorów trafił widok Rynku Siennego z dawnym ratuszem i niezachowaną dziś giełdą. Pobliski Berlin reprezentuje m.in. Hans Hartig, goszczący wielokrotnie na szczecińskich ekspozycjach zarówno z widokami miasta, jak i okolicznych kurortów nadmorskich.

Gromadzimy także prace z drugiej połowy XX wieku – są nie tylko świadectwem dorobku artystycznego przybyłych tu po wojnie artystów, ale także dokumentacją całkowicie obecnie zmienionej rzeczywistości przestrzennej miasta. Taką wartość mają np. rysunki pochodzącego ze Lwowa Adama Czaplic-Pohoreckiego, zasłużonego twórcy i pedagoga Guido Recka, czyTadeusza Nartowskiego.

Przemiany urbanistyczne dokonujące się w ciągu wieków śledzić można dzięki interesującej kolekcji kartograficznej Szczecina. Ogromnie cenne są dwa rękopiśmienne plany stanowiące fragment przechowywanego w większości w archiwum w Greifswaldzie szwedzkiego katastru, wykonanego dla obszaru Pomorza w końcu XVII wieku – ze swoistą dla tego zespołu symboliką i precyzją pokazano tu tereny należące do ówczesnych podszczecińskich wsi Osów  i Grzepnica, uwzględniając poszczególne zabudowania oraz otaczające lasy i pola.

Dużą wartość dokumentalną i historyczną mają także późniejsze rysunki podziałów własnościowych i zagospodarowania przestrzennego fragmentów Łasztowni, obu Wików i innych rejonów przedmiejskich.

Unikalny charakter ma zbiór XVIII-wiecznych planów i projektów fortyfikacji pruskich, wśród których znajdują się rysunki wykonane przez twórcę szczecińskiej twierdzy Gerharda Corneliusa Walravego i akceptowane podpisem królewskim oraz propozycje szczegółowych rozwiązań fragmentów XVIII-wiecznego zespołu umocnień miasta.

Zainicjowany rozbiórką twierdzy spektakularny rozwój śródmieścia Szczecina od ostatniej ćwierci XIX wieku dokumentują plany i drukowane mapy, ukazujące szczegóły nowoczesnej kompozycji ulic i placów, strefy zieleni, informacje o funkcji budynków publicznych, przebiegu linii komunikacyjnych, pomnikach i atrakcjach turystycznych oraz lokalizacji ważnych zakładów. Ich porównanie daje precyzyjny przegląd dokonań urbanistycznych i architektonicznych w ciągu półwiecza intensywnego rozwoju miasta.

Najbardziej różnorodny jest zbiór szczecińskiego rzemiosła artystycznego, a wśród nich kowalstwo artystyczne, skrzynie cechowe, meble, srebra sakralne i świeckie, porcelana i ceramika. W bogatym zestawie wyrobów konwisarskich zwraca uwagę elegancki w formie dzban Simona Jante reprezentujący krąg wytworów dla książęcego dworu, liczne puchary i wilkomy cechowe, a z nieco późniejszego okresu interesujące cynowe lavabo zdobione pełnoplastycznymi rybami, wykonane w tutejszym warsztacie Johanna Davida Kaysera na przełomie XVIII i XIX wieku.

Zarówno wyroby z cyny, jak i srebra, a także z porcelany dekorowane charakterystycznym motywem panoramy, budynku lub herbem, wykorzystywane były jako pamiątki z pobytu w mieście, a dziś stanowią poszukiwane obiekty kolekcjonerskich pasji.

Do miana muzealnych zabytków, tworzących świadectwa historii miasta urosły także bliższe naszym czasom produkty lokalnych warsztatów rzemieślniczych, a nawet wyroby przemysłowe z tutejszych zakładów. Ilustrują one powszednie życie szczecinian o różnym statusie majątkowym, są materialnym śladem specyfiki przedwojennych firm, świadcząc o ich różnorodności i potencjale.

Gromadzimy także stare fotografie i dokumenty o charakterze archiwalnym, a także związane ze Szczecinem pamiątki i przedmioty typowe dla okresu powojennego. Wprawdzie mamy je często w pamięci jako wyposażenie domów, szkół, biur czy sklepów i nie nabrały one jeszcze muzealnego patosu, to były przecież świadkami tworzonej na naszych oczach historii, którą ocalić winniśmy dla przyszłych pokoleń. I choć zdają się dziś znacznie mniej efektowne, są i będą cenne dla badaczy historii oraz zmieniającego się z każdym dziesięcioleciem obrazu miasta i jego mieszkańców.

Najważniejsze kolekcje Muzeum Historii Szczecina:

  • ikonografia Szczecina (grafiki, malarstwo, fotografie oraz plany i mapy),
  • rzemiosło artystyczne i wyroby codziennego użytku tworzone przez miejscowych artystów, rzemieślników i firmy lub wykonywane na zamówienie szczecinian,
  • archiwalia pozyskiwane od mieszkańców przedwojennego Szczecina i pionierów z lat powojennych,
  • mundury i sprzęt wojskowy z XX wieku,
  • Szczecin 1945–2000 – dokumentacja powojennego miasta.
  • Emaliowana tablica reklamująca szczeciński browar Bergschloss, Atelier Leroi Neu Isenburg, okres międzywojenny, 60 x 40 cm,
  • Autor: Brak danych
  • L.E. Lütke, Widok z Łasztowni na Zamek i Stare Miasto, 1836, olej/płótno
  • Autor: Brak danych
  • Monogramista J.R., Port szczeciński z panoramą miasta, 1899 r., olej na płótnie, 70 x 112 cm, własność BRE Bank SA,
  • Autor: Brak danych
  • L. E. Lütke, Widok Szczecina od strony Odry z kościołem św. Jana, 1836, olej/płótno,
  • Autor: Brak danych
  • F. Feldweg wg L. Manzela, Model monumentalnej fontanny dla Szczecina (pomnik Sediny), 1897, drzeworyt sztorcowy, 42 x 30 cm,
  • Autor: Brak danych
  • Mozaika z budynku Zakładów Przemysłu Odzieżowego "ODRA" przy ul. Niepodległości 38, Jan Zarewicz, ok. 1965 r., ceramika szkliwiona, 60 x 60 cm.
  • Autor: Brak danych
  • Talerz z widokiem kościoła św. Jana w Szczecinie, porcelana, Berlin, 1860-1864, średnica 21 cm,
  • Autor: Brak danych
  • Johann David Kayser, Lavabo, cyna, Szczecin, koniec XVIII/pocz. XIX w., wys. 40 cm,
  • Autor: Brak danych
  • Plan Szczecina z 1894 r., druk litograficzny F. M. Lenzner, Szczecin, 66 x 47,5 cm,
  • Autor: Brak danych
  • Gerhard Cornelius Walrave, de Sers, Projekt fortyfikacji w Szczecinie, 1734 r., tusz, akwarela, 33,7 x 67,6 cm,
  • Autor: Brak danych
  • Kataster szwedzki, Plan podszczecińskiej wsi Osów, 1693 r., tusz, akwarela, 49 x 70,5 cm,
  • Autor: Brak danych
  • Tadeusz Nartowski, Pejzaż – port w Szczecinie, 1952 r. ,akwarela, 46 x 63 cm,
  • Autor: Brak danych
  • J. G. Ringlin wg F. B. Wernera, Panorama Szczecina od strony wschodniej, ok. 1735, miedzioryt kolorowany, 20,4 x 29,8 cm,
  • Autor: Brak danych
  • Hans Hartig, Zimowy dzień w Szczecinie, ok. 1920-30; olej na tekturze, 35,5 x 55,5 cm,
  • Autor: Brak danych