Malarstwo i rzeźba XVI–XVIII wieku

Historia zbiorów malarstwa i rzeźby nowożytnej Muzeum Narodowego w Szczecinie sięga XIX wieku i związana jest z działalnością Towarzystwa Historii i Starożytności Pomorza (Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde), a także powstałych przed drugą wojną pierwszych muzeów szczecińskich. Kolekcje te składają się głównie z dzieł odnoszących się do najważniejszych etapów z dziejów Pomorza Zachodniego, począwszy od XVI wieku, epoki rozkwitu sztuki dworskiej w Księstwie Pomorskim, poprzez niespokojny okres rządów szwedzkich i brandenburskich po podziale Księstwa w 1648 roku, aż do XVIII wieku i zależności artystycznej Pomorza od Królestwa Prus, do którego zostało przyłączone.

Podczas drugiej wojny światowej zbiory te uległy w znacznym stopniu rozproszeniu. Po jej zakończeniu polscy muzealnicy rozpoczęli zabezpieczanie i odzyskiwanie kolekcji, a także uzupełnianie ich o nowe nabytki. Dzięki tym staraniom kolekcja sztuki pomorskiej systematycznie się powiększa. Ponadto zbiór rozbudowany został o dzieła niezwiązane bezpośrednio z Pomorzem, głównie artystów niemieckich, włoskich i holenderskich. Do najcenniejszych powojennych nabytków należą: alegoryczny portret Filipa II z 1608 roku, zakupiony w Londynie w 1978 roku, a także obraz Święty Jan Ewangelista pędzla neapolitańskiego artysty Bernarda Cavallina wykonany w latach 1635–1640, zakupiony do zbiorów na rynku lokalnym w 1976 roku.

Przełom nowożytny w sztuce pomorskiej nastąpił w wyniku przemian, które miały miejsce na Pomorzu Zachodnim po wprowadzeniu reformacji w 1534 roku. W tym okresie rolę głównego mecenasa sztuki przejął dwór książęcy. Skupieni wokół niego artyści  zmieniali oblicze sztuki na Pomorzu. Jednym z najcenniejszych obrazów w kolekcji jest portret księcia Filipa I namalowany przez wybitnego przedstawiciela renesansu niemieckiego Lucasa Cranacha Młodszego w 1541 roku. Na szczególne wyróżnienie zasługuje kamienny portret Filipa I wykonany w 1546 roku przez znanego berlińskiego rzeźbiarza i medaliera Hansa Schencka (zwanego Scheusslichem), stanowiący wczesny przykład sztuki manieryzmu w północnej Europie. Unikatowym dziełem jest również 7-metrowej długości obraz Drzewo genealogiczne książąt pomorskich pędzla Corneliusa Krommeny'ego z 1598 roku, ukazujący wizerunki aż 155 osób z dynastii Gryfitów. Natomiast zakupiony w Londynie obraz szczecińskiego artysty Pancratiusa Reinickego Gloryfikacja księcia Filipa II z 1608 roku zawiera ciekawe, alegoryczne przedstawienie księcia jako idealnego władcy kierującego się w swych rządach przede wszystkim mądrością, sprawiedliwością i zgodą.

Z mecenatem książęcym wiązane są obrazy z około 1577 roku z ambony kościoła zamkowego w Szczecinie, odnoszące się do istotnej dla wyznania protestanckiego roli Słowa Bożego w zbawieniu. Cennymi przykładami sztuki protestanckiej są również monumentalny ołtarz z Gryfina namalowany przez nadwornego artystę Davida Redtela w 1580 roku czy renesansowa kamienna chrzcielnica z Nieborowa z przedstawieniami czterech ewangelistów oraz świętych Piotra i Pawła na sześciobocznej czaszy (druga połowa XVI wieku). Dość dużą grupę stanowią także protestanckie epitafia obrazowe, m.in. epitafium z portretem mężczyzny z różą na tle sceny Zmartwychwstania namalowane po 1627 roku oraz epitafium ze sceną Sądu Ostatecznego z 1661 roku w bogato rzeźbionej oprawie.

Po wygaśnięciu dynastii Gryfitów i wojnie 30-letniej Księstwo Pomorskie zostało podzielone między Szwecję i Brandenburgię. Działalność artystyczna na terytorium Pomorza pozbawionego autonomii uległa wyraźnemu osłabieniu. Z tego okresu zachowało się niewiele zabytków. Wśród dzieł związanych z kulturą protestancką wyróżniają się: płaskorzeźba z przedstawieniem Modlitwy w Ogrójcu z 1657 roku z kościoła Świętego Jana w Szczecinie oraz portret zbiorowy przedstawicieli zarządu gminy kościoła Świętej Gertrudy w Szczecinie z 1666 roku.

Sytuacja polityczna regionu Pomorza Zachodniego przyłączonego do Prus w XVIII wieku zdeterminowała dalszy rozwój artystyczny. Wyraźny wpływ Berlina, stołecznego miasta Królestwa Prus, i panujących tam gustów klasycystycznych odzwierciedlają dzieła rzeźbiarskie związana z architekturą rozbudowywanego ówcześnie jako twierdza pruska Szczecina. W kolekcji znajduje się zespół płaskorzeźb z Bramy Parnickiej, stanowiącej fragment fortyfikacji miasta wykonany przez Bartholomé Damarta, francuskiego rzeźbiarza pracującego dla króla Prus Fryderyka Wilhelma I.

Cennym uzupełnieniem kolekcji sztuki nowożytnej jest grupa obrazów o proweniencji włoskiej i holenderskiej. Wśród dzieł włoskich wyróżniają się Powrót syna marnotrawnego wykonany w pierwszej połowie XVII wieku przez artystę naśladującego czynnego w Rzymie i w Bolonii Francesca Barbieriego (pseud. Guercino) oraz wspomniany Święty Jan Ewangelista Bernarda Cavallina. Natomiast sztukę niderlandzką reprezentują przede wszystkim Grosz wdowi namalowany na początku XVII wieku przez naśladowcę Hansa Vredemana de Vriesa oraz rozbudowany pod względem formalnym i treściowym Wielki kiermasz wykonany przez amsterdamskiego malarza Davida Vinckboonsa w 1610 roku.

  • Hans Schenck zw. Scheusslich, Płyta fundacyjna z portretem księcia Filipa I z Wkryujścia, 1546, piaskowiec, 146 x 114 cm, fot. G. Solecki, A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • David Vinckboons, Wielki kiermasz, 1610, olej, deska, 120 x 168 cm, fot. G. Solecki
  • Autor: Brak danych
  • Malarz niderlandzki lub północnoniemiecki, Grosz wdowi, 1 ćw. XVII w., olej, deska, 89 x 136 cm, fot. G. Solecki
  • Autor: Brak danych
  • Heinrich Redtel (?), Portret zarządu gminy kościoła św. Gertrudy w Szczecinie, 1666, olej, deska, w ramie 177 x 150 cm, fot. G. Solecki
  • Autor: Brak danych
  • Malarz pomorski, Portret mężczyzny z różą na tle sceny Zmartwychwstania, po 1627, olej, blacha miedziana, 74 x 67 cm, fot. G. Solecki
  • Autor: Brak danych
  • David Redtel, Tryptyk z Gryfina, część środkowa, 1580, olej, deska dębowa, całość 222 x 442 cm, fot. G. Solecki
  • Autor: Brak danych
  • Cornelius Krommeny, Drzewo genealogiczne książąt pomorskich, fragm., 1598, tempera, płótno, całość 190 x 694 cm, fot. G. Solecki, A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Artysta nieznany, Portret Jürgena Valentina Wintera, pocz. XVII w., olej, płótno, 68 x 55 cm, fot. G. Solecki, A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Pancratius Reinicke, Gloryfikacja księcia Filipa II, 1608, olej, blacha miedziana, 32 x 20 cm, fot. G. Solecki, A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Artysta nieznany, Kazanie z łodzi, ok. 1577, olej, deska, 57 x 38 cm, fot. G. Solecki, A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Mistrz tablic erekcyjnych, Płyta z herbami kanclerza Księstwa Wołogoskiego Josta Dewitza i jego żony z zamku w Dobrej Nowogardzkiej, 1538, kamień, polichromia, 78 x 129 cm, fot. G. Solecki, A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Malarz włoski, Powrót syna marnotrawnego, 1 poł. XVII w., olej, płótno, 180 x 135 cm, fot. G. Solecki
  • Autor: Brak danych