Sztuka europejska 1800–1945

Podobnie jak w wypadku szczecińskiej kolekcji sztuki dawnej, także historia instytucjonalnego gromadzenia arcydzieł czasów nowoczesnych sięga korzeniami powstania w 1834 roku Pomorskiego Towarzystwa Artystycznego (Kunstverein für Pommern). Jego zbiory, a także kolekcje dzieł sztuki współczesnej gromadzone w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku przez bogate rodziny mieszczańskie stały się zaczynem Muzeum Miejskiego, które w 1913 roku otrzymało imponującą siedzibę przy dawnym Tarasie Hakena (Hakenterrasse, dziś Wały Chrobrego). Od trzech lat kierował nim monachijski archeolog klasyczny, interpretator twórczości Adolfa Hildebrandta i Hansa von Marées’go oraz znawca historii sztuk stosowanych doktor Walter Riezler. To właśnie jego smakowi, znakomitej orientacji na współczesnej scenie artystycznej, a także uporowi, konsekwencji i zdolnościom dyplomatycznym Szczecin zawdzięczał stworzenie atrakcyjnej – jak wówczas mawiano – galerii żyjących (Galerie der Lebenden).

Mimo ograniczeń finansowych muzeum i rozbieżności światopoglądowych między jego dyrekcją a konserwatywną publicznością, przestrzeń na drugim piętrze północnego skrzydła gmachu wypełniły dzieła Vincenta van Gogha, Alexieja von Jawlensky’ego, Georges’a Despiau i Moiseja Kogana. Od 1926 roku eksponowane były także, przekazane przez Fridę i Wilhelma Doeringów, znakomite obrazy Hansa Thomy, Maksa Liebermanna czy Carla Schucha, które uzupełniły kolekcję modernistycznej sztuki niemieckiej. Szczególnym poparciem Riezlera cieszyli się twórcy ekspresjonizmu, m.in. Karl Hofer, Oskar Kokoschka, Otto Müller, Ernst Ludwig Kirchner, Ernst Barlach bądź Ludwig Gies. Następca Riezlera, urzędujący od 1933 roku doktor Otto Holtze, wykorzystał niesprzyjający dla awangardy artystycznej czas na wzbogacenie zespołu sztuki ojczystej pierwszej połowy XIX wieku. Za jej najwyższe osiągnięcie uważano przede wszystkim zabytki pomorskiego romantyzmu i biedermeieru, z obrazami Caspara Davida Friedricha i Philippa Ottona Rungego na czele.

Zarówno nazistowska akcja oczyszczania muzeów ze świadectw tzw. sztuki zwyrodniałej (entartete Kunst), jak i działania podczas drugiej wojny światowej oraz zmiana granic państwowych po jej zakończeniu spowodowały zniszczenie i rozproszenie cennych zbiorów. Ocalała część utworzyła zasoby Fundacji Pomorskiej w Kilonii (Stiftung Pommern Kiel), której sukcesorem stało się w 1996 roku Pomorskie Muzeum Krajowe (Pommersches Landesmuseum) w Greifswaldzie. W magazynach przejętych przez nowoutworzoną polską instytucję muzealną zastano w 1945 roku zaledwie nieliczne dzieła. Trafiały tam także obiekty zabezpieczane w zrujnowanym mieście i na terenie dawnej prowincji. Oczywistym priorytetem, uchwalonym w 1947 roku na szczeblu centralnym, okazały się natomiast zakupy i przekazy arcydzieł sztuki polskiej. W pierwszym etapie pozyskano kilkanaście zabytków z Państwowych Zbiorów Sztuki oraz kilkadziesiąt prac oddanych przez Muzeum Narodowe w Warszawie w długoterminowy depozyt. Od początku kolejnej dekady rozpoczął się dynamiczny, trwający do dziś proces pozyskiwania nowych muzealiów.

Dział Sztuki Europejskiej 1800–1945 gromadzi dzieła malarstwa i rzeźby, powstałe od początków porewolucyjnego, uniwersalnego świata nowoczesności aż do nastania nowego porządku polityczno-społecznego po zakończeniu drugiej wojny światowej. Świadectwa romantycznego czasu „burzy i naporu”, realistycznych i akademickich konwencji towarzyszących rozkwitowi burżuazji, modernistycznych kierunków fin de siècle’u, patriotycznych powinności żywionych przez artystów w okresie emancypacji narodów oraz pluralizmu stylistycznego budowniczych Nowej Europy okresu międzywojennego pozwalają zarysować kulturowe dzieje Starego Kontynentu w erze szybkich i zasadniczych przemian. Twórczość artystów polskich, najliczniej reprezentowana, wpisuje się w dokonania przedstawicieli szkół obcych, głównie z środowisk krajów niemieckich, ale i kręgów holenderskiego, włoskiego, węgierskiego czy jugosłowiańskiego.

W zespole malarstwa pejzażowego epoki romantyzmu na wspomnienie zasługują widoki Antoniego Langego, Carla Blechena i Chrystiana Breslauera. Wśród dzieł powstałych w pierwszej połowie XIX wieku wyróżnia się także grupa typowych dla kultury mieszczańskiej portretów – pędzla Carla Josepha Begasa, Adolfa Henninga, Aleksandra Kokulara i Antoniego Murzynowskiego, zwłaszcza zaś związanego z Pomorzem Ludwiga Augusta Mosta. Zbiór jego prac jest sukcesywnie powiększany, tworząc reprezentatywny zespół dzieł najwybitniejszego malarza szczecińskiego biedermaieru. Düsseldorfską szkołę krajobrazu reprezentują płótna Axela Nordgrena, Andreasa Monsena Askevolda i Heinricha Steinikego, a warszawskie tendencje tego gatunku liczne kompozycje Władysława Aleksandra Maleckiego oraz bliskiego barbizończykom Józefa Szermentowskiego. Sceny rodzajowe i portrety utrzymane w realistycznej konwencji sygnowali między innymi Wojciech Gerson, Józef Chełmoński, Eugen Klimsch, Paul Meyerheim czy Antonio Rotta. Wielkie tematy malarstwa historycznego śledzić można na przykładzie batalistycznych wizji romantyków Aleksandra Orłowskiego i Januarego Suchodolskiego, antycznych motywów wykorzystywanych przez akademików Henryka Siemiradzkiego i Piotra Stachiewicza oraz literackich inspiracji modernizujących realistów Kazimierza Pochwalskiego i Ottona Friedricha.

To właśnie obrazy twórców modernistycznych stanowią najliczniejszą i najcenniejszą grupę w kolekcji działu. Należą do niej płótna Lovisa Corintha, Ludwika de Laveaux, Konrada Krzyżanowskiego, Jacka Malczewskiego, Włodzimierza Tetmajera, Józefa Mehoffera oraz Maksa Slevogta. Na uwagę zasługują rzeźby nurtu symboliczno-ekspresyjnego dłuta Konstantego Laszczki, Henryka Kuny i Tomy Rosandicia. Świadectwem pierwszorzędnej roli Paryża w rozwoju sztuki nowoczesnej początku XX wieku są kompozycje bliskiej nabizmowi Olgi Boznańskiej, reinterpretujących impresjonizm Józefa Pankiewicza i Jana Rubczaka, fowisty Béli Czóbela, a także obszerny wybór prac kubizującego Wacława Żaboklickiego. Założenia nowego klasycyzmu ilustrują portrety Eugeniusza Zaka i Xawerego Dunikowskiego oraz brązowe figury Hugona Lederera i Edwarda Wittiga. Jeden z najciekawszych zespołów tworzy malarstwo marynistyczne. Spośród jego reprezentantów wymienić można zarówno piewców krajobrazu śródziemnomorskiego, jak i północnoeuropejskiego, m.in. Aleksandra Gierymskiego, Juliana Fałata, Edwarda Okunia i Władysława Ślewińskiego. Tematykę bałtycką zgłębiali zwłaszcza polscy twórcy w okresie międzywojennym, kiedy II Rzeczpospolita odzyskała dostęp do morza. Dokumentem takich „patriotycznych” plenerów są płótna Jana Maksymiliana Kasprowicza, Michaliny Krzyżanowskiej, Sotera Małachowskiego-Jaxy, Włodzimierza Nałęcza, Wacława Wąsowicza, Wojciecha Weissa czy Feliksa Wygrzywalskiego. Dawny Szczecin i tereny obecnego Pomorza Zachodniego utrwalili natomiast Eugen Dekkert, Hans Hartig, Max Kühn, Otto Lang-Wollin, Julo Levin bądź Johannes Mangels.

Szerokie spectrum kierunków artystycznych lat 20., 30. i 40. XX wieku dopełniają rzeźby Georga Kolbego, Ernesta de Fioriego, Kurta Schwerdtfegera i Joachima Utecha, a także obrazy Mara Diemèla, Tadeusza Makowskiego, Ericha Merckera, Tymona Niesiołowskiego, Andrzeja i Zbigniewa Pronaszków, Ludomira Sleńdzińskiego, Zygmunta Waliszewskiego oraz Marka Włodarskiego. Spośród twórców zaczynających karierę przed 1939 rokiem i umacniających swą pozycję po drugiej wojnie światowej wymienić należy zarówno rodzimych aktywistów skrajnej awangardy – Władysława Strzemińskiego i Henryka Stażewskiego, członków Grupy Krakowskiej – Marię Jaremę, Adama Marczyńskiego, Jonasza Sterna i Aleksandra Winnickiego, pionierów polskiego środowiska artystycznego w Szczecinie – Łukasza Niewisiewicza, Kazimierza Podsadeckiego i Mariana Tomaszewskiego, jak i obcokrajowców – Georga Arnolda-Graboné’ego, Jaroslava Paura i Gérarda Singera. Ich dzieła biorą udział w licznych wystawach czasowych w kraju i za granicą, przygotowywana jest także stała galeria w gmachu przy Wałach Chrobrego, przywracająca klasyce sztuki nowoczesnej historyczne miejsce w przestrzeni miasta.

 
  • Józef Mehoffer; Portret żony; 1908r; olej/tektura; 50x68cm, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Józef Mehoffer
  • Olga Boznańska, Portret matki, 1886, olej, płótno, 116 x 80, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Leon Wyczółkowski, Dziewczyna, 1892, olej, płótno, 37 x 47, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Jan Rubczak, Most nad Sekwaną, 1911, olej, płótno, 64 x 81, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Rafał Malczewski, Taniec, 1924, olej, tektura, 100 x 69, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Ernesto de Fiori, Stojący młodzieniec, 1926, brąz, 229 x 59 x 37, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Lovis Corinth, Portret pisarza Georga Hirschfelda i jego żony Elli, 1903, olej, płótno, 100 x 120, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Max Slevogt, Tancerka Antonia Mercé zw. La Argentina, 1926, olej, płótno, 100 x 80, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Kazimierz Podsadecki, Kompozycja bezprzedmiotowa, 1933, olej, płótno, 30 x 40, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • Włodzimierz Tetmajer; Zaręczyny; 1895r; olej/płótno; 92x151cm, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Brak danych
  • August Ludwig Most, Portret Auguste Schiffmann w wieku dziecięcym, 1835, olej, płótno, śr. 36, fot. G. Solecki/A. Piętak
  • Autor: Brak danych