Pierwsza wojna światowa doprowadziła do ogromnego kryzysu gospodarczego na Pomorzu i w całych Niemczech. Dla zaspokojenia rosnących wydatków państwowych i socjalnych drukowano coraz większą liczbę banknotów w coraz większych nominałach. Efektem tego był wzrost cen i rosnące ceny importowanych towarów i surowców.
Latem 1922 roku kraj wpadł w spiralę inflacji, która późną jesienią 1923 roku przerodziła się w hiperinflację. W szczytowym momencie pieniądz tracił wartość niemal z godziny na godzinę.
Brakujące w obiegu określone nominały oficjalnego pieniądza zastąpiły pieniądze zastępcze – monety i bony. Najczęściej wydawały je władze samorządowe, instytucje finansowe, zakłady przemysłowe, a niekiedy nawet osoby prywatne prowadzące działalność gospodarczą. Większość monet zastępczych ukazała się w latach 1917–1918. Papierowe pieniądze zastępcze, zwane notgeldami, wydawano jeszcze wcześniej i te najstarsze miały wartości fenigowe. Były to „małe” pieniądze zastępcze (Kleigeldscheine). Wraz z postępem inflacji w latach 1918–1921 pojawiły się „duże” pieniądze zastępcze (Großnotgeld) o nominałach od 5 do 100 marek. W okresie hiperinflacji 1922–1923 bony nosiły pewne cechy banknotów państwowych: wielobarwny obustronny druk, skomplikowaną grafikę oraz zróżnicowane stylowo liternictwo.
Stopniowo z powodu rosnących kosztów produkcji i pośpiesznego druku zaczęto upraszczać ich szatę graficzną. Późną jesienią 1923 roku, w szczytowym okresie hiperinflacji, wprowadzono do obiegu bony o wartości setek miliardów i 1 biliona marek.
Dość szybko po wprowadzeniu pieniędzy zastępczych okazało się, że zarówno monety, jak i bony są chętnie kolekcjonowane. Wykształcił się niejako drugi nurt produkcji bonów, funkcjonujący wyłącznie na potrzeby kolekcjonerów i oderwany od rzeczywistego obiegu. Drukowano całe serie bonów, niczym współczesne komiksy opowiadających różnorodne, często bardzo zabawne historie czy legendy. Dłuższe tematy dzielono na części, każdą umieszczając na innym bonie.
Notgeldy kolekcjonerskie pełniły także rolę propagandową, niosąc oprócz treści symbolicznych przesłania polityczne i społeczne.
Od października 1923 roku rozpoczął się proces uzdrawiania waluty niemieckiej, w tym pieniądza zastępczego. Legalizując powszechną praktykę płacenia dewizami, zezwolono na wydawanie papierowych środków płatniczych, których nominały wyrażone były w złotych fenigach (Goldpfennig) lub złotych markach (Goldmark). Ich obieg zabezpieczony był złotem lub obcymi walutami. Na Pomorzu pojawiło się niewielu wydawców pieniędzy tego typu. Z uwagi na znaczne zubożenie regionu istniały trudności za zdobyciem zabezpieczenia emisji, wpływ na sytuację miało także oparcie tutejszej gospodarki na rolnictwie.
W listopadzie 1923 roku. wprowadzono do obiegu markę rentową (Rentenmark), opartą o hipotekę dóbr narodowych, wymienianą za 1 bilion marek papierowych. W ten sposób odzyskano zaufanie społeczeństwa do waluty państwowej i stworzono warunki do jej stabilizacji. Ostatnim etapem reformy była emisja marki Rzeszy (Reichsmark) i wymiana marki rentowej na nową walutę w stosunku 1:1. Operację wymiany oraz ściągnięcia z rynku reszty inflacyjnych papierowych marek zakończono ostatecznie w 1925 roku.
Pieniądz na Pomorzu po pierwszej wojnie światowej
17.11.2023–28.04.2024
wernisaż: 16.11.2023, godz. 18.00
Muzeum Narodowe w Szczecinie – Muzeum Historii Szczecina
ul. Księcia Mściwoja II 8
Kuratorzy: Genowefa Horoszko, Mieszko Pawłowski
Organizator: Muzeum Narodowe w Szczecinie
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej
Program edukacyjny towarzyszący
wystawie:
Pieniądz na Pomorzu po pierwszej wojnie światowej
(Realizacja - grudzień 2023 - kwiecień 2024 r. Miejsce - Muzeum Narodowe
w Szczecinie – Muzeum Historii Szczecina,
ul. Ks. Mściwoja II 8)
Oferta dla szkół
Lekcje muzealne
Adresat: uczniowie klas IV-VIII szkoły podstawowej
proponowane tematy zajęć:
1) Pieniądz. Wielka historia na niewielkim przedmiocie 2) Cena luksusu – opowieść o sile nabywczej pieniądza w latach 1922 – 1923 3) Pieniądz zastępczy na Pomorzu po pierwszej wojnie światowej
Warsztaty muzealne
Adresat: uczniowie klas I –VIII szkoły podstawowej
proponowane tematy zajęć:
1) Banknoty pod lupą – historie nie tylko dla kolekcjonerów
2) Triki grafiki – stworzone z potrzeby chwili 3) Dzieło sztuki w portfelu – obrazy z pomorskich banknotów
Konieczne jest wcześniejsze ustalenie terminu realizacji wybranych zajęć.
Prowadzące:
Ewa Kimak, tel.: 797 705 278, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Agata Kamińska, tel.: 797 705 277, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Dorota Baumgarten-Szczyrska, tel.: 797 705 270, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Opłaty za zajęcia:
- udział w lekcji muzealnej: 10 zł/os.
- udział w warsztatach muzealnych: 15 zł/os.
Oferta dla odbiorców indywidualnych
- Pieniądz na Pomorzu po pierwszej wojnie światowej – GRA MUZEALNA
Karty z zadaniami można pobierać w Kasie MNS i uzupełniać bezpośrednio na ekspozycji do 28.04.24 r. Dla uczestników z najlepszymi wynikami przewidziano nagrody. - Czym region stoi tak pieniądz stroi – WEEKENDOWE WARSZTATY RODZINNE. Zajęcia adresowane do rodzin z dziećmi w wieku 6 – 10 lat.
Termin realizacji: 14.04.24 (niedziela) - Mój projekt monety okolicznościowej - konkurs plastyczny adresowany do dzieci w wieku 7 - 10 lat.
(ogłoszenie konkursu - 10.01.2024 r.)
Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych wydarzeń będą sukcesywnie zamieszczane na internetowych stronach Muzeum Narodowego w Szczecinie www.muzeum.szczecin.pl